مدل کوه یخی؛ با تفاوت میان رابط و تجربه کاربری بیشتر آشنا شوید

برای شروع طراحی وب باید کار خود را از طریق مهم‌ترین مولفه‌های تجربه کاربران از وبسایت آغاز کنید.

آیا تا به‌ حال به کلمه‌های رابط کاربری و تجربه کاربری به گوش‌تان خورده‌اند؟ معمولا این دو کلمه در کنار هم به کار می‌روند و این نشان می‌دهد که تا چه حد به یکدیگر وابسته‌اند؛ ما نیز در این مقاله با عبارت «رابط و تجربه کاربری» به آنها اشاره خواهیم کرد. اگر فکر می‌کنید هر دوی این اصطلاحات مربوط به طراحی هستند کمی دچار اشتباه شده‌اید؛ با ما همراه باشید تا جزئیات بیشتری را در اختیار شما بگذاریم.
این روزها تفاوت میان رابط و تجربه کاربری مبهم‌تر شده است و ما ناخودآگاه تمایل داریم این دو صطلاح را کنار هم به کار ببریم. این مسئله باعث شده است خصوصیاتی از هر کدام، که آنها را به هم متصل و مربوط می‌کند، پنهان و نا آشکار باشد. در این مقاله رابط و تجربه کاربری را به صورت جداگانه تعریف می‌کنیم و نقاطی که در طراحی وبسایت به هم متصل می‌شوند را شرح می‌دهیم. برای شروع تصور کنید وبسایت شما یک مغازه‌ی واقعی در بازار است.

طراحی رابط کاربری: ویترین و نمای فروشگاه

بحث در مورد تفاوت‌های رابط و تجربه کاربری را با تعریف و توضیحات کامل در مورد رابط کاربری شروع خواهیم کرد. خود را جای صاحب فروشگاه بگذارید و از دید او به قضایا نگاه کنید. مطمئنا تلاش می‌کنید ویترین و نمای فروشگاه خود را به جذاب‌ترین شکل ممکن طراحی کنید. قطعا دوست دارید به استفاده از ترفند‌های مختلف توجه عابران و رهگذران را به مغازه‌ی خود جلب کنید؛ ترفند‌هایی مانند پیشنهاد‌های ویژه، تخفیف‌های استثنایی، آوردن محصولات بروز و جدید با قیمت‌های ارزان و … و تمام این‌ها را باید از طریق زیبایی نما و ویترین فروشگاه خود انجام دهید. تنها راه‌تان این است که خلاقیت به خرج دهید و طراحی‌های چشم‌گیری ایجاد کنید که عابران را درگیر کند.
با توجه به تعداد بسیار زیاد فروشگاه‌های آنلاینی که این روزها همه‌جا پیدا می‌شود، تخمین زده می‌شود که بازدید کننده‌ها تنها ظرف چند ثانیه تصمیم خود برای ماندن و خرید کردن از یک سایت و یا ترک کردن آن را می‌گیرند. با این اوصاف چطور می‌توانید در چنین زمان کمی توجه کاربر را به خود جلب کنید؟ جواب این است که باید بر روی طراحی رابط کاربری مناسب تمرکز کنید.
طراحی رابط کاربری به زبان ساده یعنی برای رابط خود، نمای زیبا و چشم‌گیر طراحی کنید. باید با مسئولیت پذیری و گذاشتن وقت کافی، ارزش کالای خود را به بهترین و زیباترین شکل ممکن به رخ بکشید. چالشی که پیش روی شما قرار دارد این است که این ظاهر را به گونه‌ای طراحی کنید که به آسانی و با سرعت، کاربر را به سمت هدفی که دارد هدایت کند.
این قسمت اتصال رابط و تجربه کاربری را نیز بهتر نشان می‌دهد: رنگ یک لینک یا قسمت خاص چقدر می‌تواند اهمیت داشته باشد؟ مکان قرار گیری آن چطور؟ شکل آن؟ حقیقت این است که این‌ها نکات بسیار پر اهمیتی هستند به هیج عنوان نباید نادیده گرفته شوند. هر چزئیات ناچیزی مهم است و همه چیز از صفحه اصلی شروع می‌شود؛ جایی که پلتفرم شما به نمایش در می‌آید.
مطابق گفته‌های گروه نورمن نیلسون، که یکی از پیشروان طراحی وب هستند و تجربه زیادی در طراحی انواع رابط و تجربه کاربری دارند، اولین نگاهی که کاربران و بازدید کنندگان به سایت می‌اندازند ابدا به این صورت نیست که تمام سایت را خط به خط مورد ارزیابی قرار بدهند، بلکه مانند که یک اسکنر در مدت حدود ۱۰ ثانیه از بالا تا پایین سایت را به دنبال اطلاعات ارزشمند بررسی می‌کنند. پس تلاشی که شما برای طراحی رابط کاربری مناسب انجام می‌دهید در واقع تلاشی است برای قانع کردن بازدید کننده به مفید بودن سایت، و همچنین جلب کردن توجه او به محض ورود.
آیتم‌هایی که در سایت وجود دارند همگی باید زیبا و چشم‌نواز به نظر بیایند، و در عین حال باید تلاش کنید آیتم‌های براق و فلش گونه را در جای درست و برای محتوای درست به کار ببرید تا در هنگام اسکن سریع از چشم کاربر دور نمانند. هرگونه بی‌توجهی، ابهام و سختی در دسترسی که باعث می‌شوند کارکرد آیتم واضح نباشد، و یا هرگونه قرارگیری اشتباه که باعث می‌شود اطلاعات مهم به راحتی در اختیار کاربر قرار نگیرد، همگی باعث می‌شوند که کاربر ناراضی سایت یا رابط کاربری غیر مناسب شما را ترک کند.
با یک مثال این مسئله در رابط و تجربه کاربری را واضح‌تر می‌کنیم. من به عنوان فردی که زیاد سفر می‌کند متوجه شدم که رابط کاربری سایت‌های رزرو بلیط در تجربه کلی من از سفر بسیار موثر‌ بوده‌اند. رابط کاربری رزرو بلیط معمولا من را با اطلاعات زیادی که در صفحه قرار دارد، رنگ‌ها، فونت‌ها و اشکال زیاد و متنوع گیج می‌کند. از ترس اینکه مبادا چیز خیلی مهمی را از قلم انداخته باشم مجبور می‌شوم وقت زیادی را صرف بررسی دقیق صفحه اصلی بکنم. اما سایت Airbnb‌ با طراحی ساده و مینیمالیستی باعث می‌شود تجربه من بسیار سرراست‌تر شود، زیرا تنها اطلاعاتی که مورد نیاز من است را در صفحه رزرو به نمایش می‌گذارد.

طراحی گرافیکی خوب، ابزار مناسبی در دست شماست تا کنجکاوی کاربر را در اولین نگاه برانگیزید و این نکته همان‌طور که قبلا هم اشاره شد در طراحی رابط و تجربه کاربری بسیار حائز اهمیت است. اگر رابط کاربری ساده و منطقی داشته باشید باعث می‌شود که در چشم کاربر محبوب‌تر شوید زیرا حرکت و جهت‌یابی کاربر در سایت روان‌تر خواهد شد و در نهایت آنها را برای تجربه بی‌نقصی از اطلاعاتی که به دنبال آن هستند آماده خواهید کرد. پس حالا مرحله بعد چه می‌تواند باشد؟

طراحی تجربه کاربری: سفر کاربر به درون فروشگاه

همان‌طور که انتظار می‌رفت در این قسمت از طراحی رابط و تجربه کاربری قصد داریم به توضیح تجربه کاربری بپردازیم.
ابتدا فرض می‌کنیم در شرایطی قرار داریم که طراحی رابط کاربری به درستی انجام شده و عابر و رهگذر را به داخل فروشگاه جذب کرده‌ایم. تجربه کاربری در این مرحله یعنی تمام لحظات و اتفاقاتی که ممکن است مورد قضاوت کاربر قرار بگیرند؛ از لحظه پا گذاشتن به درون فروشگاه تا انتهای خرید. هرگونه آیتم گمراه کننده یا مانعی که در راه مشتری قرار گرفته باشد آنها را ناامید می‌کند و در بدترین حالت ممکن است خیلی زودتر از چیزی که انتظارش را داشتید فروشگاه را ترک نمایند.

آیا آیتم‌های درون فروشگاه به درستی در جای مناسب قرار گرفته‌اند و به راحتی در دسترس قرار دارند؟ احساسی که کاربر از بودن در فروشگاه دارد چگونه است؟ به میزان بلندی صدای موسیقی توجه داشته باشید، میزان نور، نحوه طراحی داخلی، اسباب و اثاثیه و … . از همه مهم‌تر اینکه چگونه در این سفری که مشتری برای خرید کردن می‌پیماید می‌توانید به او کمک کنید؟ آیا کالاهای خود را مطابق یک استراتژی روشن و واضح و مرتب چیده‌اید تا مشتری مجبور نشود زمان زیادی را صرف گشتن به دنبال کالای مورد نظر خود بگذراند؟ با توجه با این که گفتیم رابط کاربری در حکم ویترین فروشگاه است، تجربه کاربری مشابه چیست؟
طراحی تجربه کاربری، باز هم مطابق گفته‌های گروه نورمن – نیلسون، که یکه‌تاز عرصه طراحی رابط و تجربه کاربری هستند، به این معنی است که تمام فضای میان تعامل مشتری و یک شرکت برای خرید کالا یا استفاده از خدمات را تحت پوشش قرار دهیم. به زبان ساده‌تر، طراحی تجربه کاربری، عملی مشتری مدارانه است تا تجربه‌ای بی‌نقص برای او فراهم کند. شکی نیست که اگر کاربر تجربه ناموفقی داشته باشد، به سمت رقیبان شما متمایل می‌شود و این یعنی شکست شما در کسب‌وکار‌.
در طراحی رابط و تجربه کاربری هدف این است که همه جنبه‌ها از زیبایی صفحات وبسایت تا جهت‌یابی آسان را در نظر بگیرید و آن را مطابق احتیاجات مخاطبان هدف خود طراحی کنید. بنابراین میزان بالایی تحقیق و بررسی نیاز است تا رابط و تجربه کاربری وبسایت خود را آسان و بهینه کنید و آن را از طریق یک طراحی گرافیکی خوب، به بهترین شکل به نمایش بگذارید تا در ذهن کاربران نقش ببندد.

در میان تمام نکاتی که در طراحی رابط و تجربه کاربری باید در نظر داشته باشید، مهم‌ترین این‌ها هستند:

• استفاده راحت و مناسب
• کارکرد خوب و منطقی
• طراحی چشم‌گیر
• برندینگ

وقتی برای طراحی رابط و تجربه کاربری مشغول تفکر و برنامه‌ریزی هستید باید تلاش کنید خود را به جای کاربر بگذارید تا میزان قابل استفاده بودن سایت و آسان بودن مسیر دست پیدا کردن به نیاز‌ها را از دید او بسنجید. این نکته به چه معنا خواهد بود؟  یعنی باید تحقیقات و پژوهش‌های عمیق و دقیقی انجام دهید تا با نیاز‌ها و انگیزه‌های کاربران و مخاطبان و مشتریان بالقوه خود آشنا شوید. به عبارت دیگر اگر کاربران موارد زیر را راحت متوجه شوند، تجربه بهتری از سایت و محصولات شما خواهند داشت:

• چرا: چرا افراد باید به دنبال کالا و محصولات شما باشند؟
• چه چیزی: چه چیزی برای ارائه کردن دارید؟
• کجا: کجا می‌توان به آن دسترسی پیدا کرد؟
• چه زمانی: کاربر چه زمانی به آن نیاز پیدا خواهد کرد؟
• چه کسی: مخاطبان و کاربران هدف شما چه کسانی هستند؟
• چگونه: چگونه می‌توانند این کالا را مورد استفاده قرار دهند و از آن سود ببرند؟

برای جمع‌بندی باید بگوییم که طراحی مناسب تجربه کاربر به این معنی است که تمام تعاملاتی که ممکن است کاربر با سایت شما داشته باشد را به بهترین وجه ممکن هدایت کنید. تعاملاتی از تنها به محدود به خرید کردن نمی‌شوند و می‌توانند شامل نظراتی که راجع به محصول می‌دهند هم باشند.

حالا بهتر است در ادامه رابط و تجربه کاربری را دوباره به هم متصل کنیم و از ارتباط و تفاوت‌هایی که آنها را در کنار هم قرار می دهد صحبت کنیم.

رابط و تجربه کاربری چگونه به هم ارتباط پیدا می‌کنند؟

استفاده از استعاره کوه یخ می‌تواند در این زمینه بسیار مفید باشد. همان‌طور که انتظار می‌رود این تنها نوک کوه یخ است که دیده می‌شود و توجه‌ها را به خود جلب می‌کند، و این نوک کوه همان رابط کاربری یا ویترین فروشگاه است.

با این اوصاف نباید فرض کنیم که نوک کوه کاملا مستقل است. مسلما اگر آن تنه عظیم در زیر آن نبود، نمی‌توانست به راحتی شناور باشد. این مسئله نشان می‌دهد که معمولا چیزی که می‌بینیم نتیجه‌ی تلاش بزرگ‌تری است که قبل از آن انجام شده و زمینه‌های آن را می‌سازد؛ این همان چیزی است که ارتباط رابط و تجربه کاربری را به خوبی نشان می‌دهد.

رابط کاربری در واقع همان نوک کوه است که مستقیما با کاربران ارتباط دارد، در حالی که تجربه‌ی کاربری تمام تعاملات دیگر کاربران و تجربیات آنها را شکل می‌دهد. تجربه کاربری همان تلاش عظیمی است که عوامل پشت صحنه انجام می‌دهند تا رابط کاربری و نتیجه نهایی مطلوب جلوه کند. شاید این حرف‌ها برای خیلی‌ها تعجب آور باشد اما حقیقت دارد. ظاهر گرافیکی خوب تنها بخشی از یک سیستم منظم و بهینه است و به تنهایی موفقیت شما را تضمین نمی‌کند؛ با این حال به عنوان جایی که کاربر برای اولین بار با سایت یا کالا مواجه می‌شود بسیار اهمیت دارد. بنابراین رابط و تجربه کاربری در کنار همدیگر عمل می‌کنند.

سخن آخر اینکه رابط و تجربه کاربری هیچ کدام بدون دیگری کار نمی‌کنند و موفق نخواهند بود. از طرفی ممکن است وبسایتی داشته باشید که زیبا به نظر بیاید، اما اگر منطق پشت آن درست عمل نکند کاربران را ناامید می‌کند. از سوی دیگر هم ممکن است یک رابط کاربری بد، کاربران را کلافه کند و آنها را از ادامه کار باز دارد. بنابراین طراحی تجربه کاربری مانند چتری است که تمام جنبه‌های فرایند مواجه کاربر با سایت را در بر می‌گیرد و آن را بهینه می‌کند؛ بخشی از این تجربه نیز ارتباطی است که کاربر با ظاهر سایت شما برقرار می‌کند، که در واقع همان طراحی رابط کاربری مناسب است.

ضروری است که رابط و تجربه کاربری در کنار یکدیگر و دست در دست هم عمل کنند تا وبسایتی با پیامی شفاف و واضح تولید کنند، و همچنین بتوانند این پیام را به خوبی منتقل نمایند. ظاهر باید به گونه‌ای باشد که کاربر به راحتی بفهمد با چه چیزی سروکار دارد، در حالی که کارکرد سایت، به عنوان هسته اصلی خدمات شما، باید کاربر را قانع کند که با دشواری روبرو نخواهد بود.